گروه نرم افزاری آسمان

5/ 4 شهادت عُماره بن صَلخَب ازْدی


وی از جمله افرادی بود که سلاح بر دوش، به یاری مسلم بن عقیل علیه السلام شتافت؛ امّا توسّط محمّد بن اشعث، دستگیر شد و به شهادت رسید. سر او را با سرهای مسلم علیه السلام و هانی، به شام بردند.

در تنقیح المقال آمده که عماره با مسلم علیه السلام بیعت کرد و برای امام حسین علیه السلام، بیعت می گرفت؛ ولی منبع آن به دست نیامد.

1285. تاریخ الطبری به نقل از ابو جَناب کلبی: محمّد بن اشعث، بیرون رفت و نزد خانه های بنی عُماره ایستاد. عُماره بن صَلخَب ازدی، نزد او آمد، در حالی که لباس رزم پوشیده بود و به سمت ابن عقیل می رفت. محمّد بن اشعث، او را دستگیر کرد و نزد ابن زیاد فرستاد و ابن زیادهم وی را زندانی کرد.



1286. تاریخ الطبری عن عون بن أبی جُحیفه: اخرِجَ عُمارَهُ بنُ صَلخَبٍ الأَزدِیُّ وکانَ مِمَّن یُریدُ أن یَأتِیَ مُسلِمَ بنَ عَقیلٍ بِالنُّصرَهِ لِیَنصُرَهُ فَاتِیَ بِهِ أیضا عُبَیدَ اللّهِ، فَقالَ لَهُ: مِمَّن أنتَ؟ قالَ: مِنَ الأَزدِ، قالَ: انطَلِقوا بِهِ إلی قَومِهِ، فَضُرِبَت عُنُقُهُ فیهِم. (1)

1287. أنساب الأشراف: خَرَجَ عُمارَهُ بنُ صَلحَبٍ (2) الأَزدِیُّ وکانَ مِمَّن أرادَ نُصرَهَ مُسلِمٍ فَأَخَذَهُ أصحابُ ابنِ زِیادٍ فَأَتَوهُ بِهِ، فَأَمَرَ بِهِ فَضُرِبَت عُنُقُهُ فِی الأَزدِ، وبَعَثَ بِرَأسِهِ مَعَ رَأسِ مُسلِمٍ وهانِئٍ إلی یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ، وکانَ رَسولُهُ بِهذِهِ الرُّؤوسِ هانِئَ بنَ أبی حَیَّهَ الوادعِیَّ مِن هَمدانَ. (3)

5/ 5 اعتقالُ المُختارِ (4)

1288. تاریخ الطبری عن أبی مخنف: قالَ النَّضَرُ بنُ صالِحٍ ... حَتّی إذا کانَ زَمَنُ

الحُسَینِ علیه السلام، وبَعَثَ الحُسَینُ علیه السلام مُسلِمَ بنَ عَقیلٍ إلَی الکوفَهِ، نَزَلَ دارَ المُختارِ وهِیَ الیَومَ دارُ سَلمِ بنِ المُسَیَّبِ، فَبایَعَهُ المُختارُ بنُ أبی عُبَیدٍ فیمَن بایَعَهُ مِن أهلِ الکوفَهِ، وناصَحَهُ ودَعا إلَیهِ مَن أطاعَهُ، حَتّی خَرَجَ ابنُ عَقیلٍ یَومَ خَرَجَ وَالمُختارُ فی قَریَهٍ لَهُ بِخُطَرنِیَهَ (5) تُدعی «لقفا».

فَجاءَهُ خَبَرُ ابنِ عَقیلٍ عِندَ الظُّهرِ أنَّهُ قَد ظَهَرَ بِالکوفَهِ، فَلَم یَکُن خُروجُهُ یَومَ خَرَجَ عَلی میعادٍ مِن أصحابِهِ، إنَّما خَرَجَ حینَ قیلَ لَهُ: إنَّ هانِئَ بنَ عُروَهَ المُرادِیَّ قَد ضُرِبَ وحُبِسَ.

فَأَقبَلَ المُختارُ فی مَوالٍ لَهُ، حَتَّی انتَهی إلی بابِ الفیلِ بَعدَ الغُروبِ، وقَد عَقَدَ عُبَیدُ اللّهِ بنُ زِیادٍ لِعَمرِو بنِ حُرَیثٍ رایَهً عَلی جَمیعِ النّاسِ، و أمَرَهُ أن یَقعُدَ لَهُم فِی المَسجِدِ.

فَلَمّا کانَ المُختارُ وَقَفَ عَلی بابِ الفیلِ، مَرَّ بِهِ هانِئُ ابنُ أبی حَیَّهَ الوادِعِیُّ، فَقالَ لِلمُختارِ: ما وُقوفُکَ هاهُنا! لا أنتَ مَعَ النّاسِ ولا أنتَ فی رَحلِکَ؟ قالَ: أصبَحَ رَأیی مُرتَجّا لِعظَمِ خَطیئَتِکُم، فَقالَ لَهُ: أظُنُّکَ وَاللّهِ قاتِلًا نَفسَکَ! ثُمَّ دَخَلَ عَلی عَمرِو بنِ حُرَیثٍ فَأَخبَرَهُ بِما قالَ لِلمُختارِ وما رَدَّ عَلَیهِ المُختارُ.

قالَ أبو مِخنَفٍ: فَأَخبَرَنِی النَّضَرُ بنُ صالِحٍ، عَن عَبدِ الرَّحمنِ بنِ أبی عُمَیرٍ الثَّقَفِیِّ، قالَ: کُنتُ جالِسا عِندَ عَمرِو بنِ حُرَیثٍ حینَ بَلَّغَهُ هانِئُ ابنُ أبی حَیَّهَ عَنِ المُختارِ هذِهِ المَقالَهَ، فَقالَ لی: قُم إلَی ابنِ عَمِّکَ فَأَخبِرهُ أنَّ صاحِبَهُ لا یَدری أینَ

هُوَ، فَلا یَجعَلَنَّ عَلی نَفسِهِ سَبیلًا، فَقُمتُ لِاتِیَهُ، ووَثَبَ إلَیهِ زائِدَهُ بنُ قُدامَهَ بنِ مَسعودٍ، فَقالَ لَهُ: یَأتیکَ عَلی أنَّهُ آمِنٌ؟ فَقالَ لَهُ عَمرُو بنُ حُرَیثٍ: أمّا مِنّی فَهُوَ آمِنٌ، وإن رَقی إلَی الأَمیرِ عُبَیدِ اللّهِ بنِ زِیادٍ شَی ءٌ مِن أمرِهِ أقَمتُ لَهُ بِمَحضَرِهِ الشَّهادَهَ، وشَفَعتُ لَهُ أحسَنَ الشَّفاعَهِ، فَقالَ لَهُ زائِدَهَ بنُ قُدامَهَ: لا یَکونَنَّ مَعَ هذا إن شاءَ اللّهُ إلّا خَیرٌ.

قالَ عَبدُ الرَّحمنِ: فَخَرَجتُ وخَرَجَ مَعی زائِدَهُ إلَی المُختارِ، فَأَخبَرناهُ بِمَقالَهِ ابنِ أبی حَیَّهَ، وبِمَقالَهِ عَمرِو بنِ حُرَیثٍ، وناشَدناهُ بِاللّهِ ألّا یَجعَلَ عَلی نَفسِهِ سَبیلًا، فَنَزَلَ إلَی ابنِ حُرَیثٍ فَسَلَّمَ عَلَیهِ، وجَلَسَ تَحتَ رایَتِهِ حَتّی أصبَحَ.

وتَذاکَرَ النّاسُ أمرَ المُختارِ وفِعلِهِ، فَمَشی عُمارَهُ بنُ عُقبَهَ بنِ أبی مُعَیطٍ بِذلِکَ إلی عُبَیدِ اللّهِ بنِ زِیادٍ، فَذَکَرَ لَهُ، فَلَمَّا ارتَفَعَ النَّهارُ فُتِحَ بابُ عُبَیدِ اللّهِ بنِ زِیادٍ، و أذِنَ لِلنّاس، فَدَخَلَ المُختارُ فیمَن دَخَلَ، فَدعاهُ عُبَیدُ اللّهِ، فَقالَ لَهُ: أنتَ المُقبِلُ فِی الجُموعِ لِتَنصُرَ ابنَ عَقیلٍ؟ فَقالَ لَهُ: لَم أفعَل، ولکِنّی أقبَلتُ ونَزَلتُ تَحتَ رایَهِ عَمرِو بنِ حُرَیثٍ، وبِتُّ مَعَهُ و أصبَحتُ.

فَقالَ لَهُ عَمرٌو: صَدَقَ أصلَحَکَ اللّهُ، قالَ: فَرَفَعَ القَضیبَ فَاعتَرَضَ بِهِ وَجهَ المُختارِ فَخَبَطَ بِهِ عَینَهُ فَشَتَرَها (6)، وقالَ: أولی لَکَ، أمَا وَاللّهِ لَولا شَهادَهُ عَمرٍو لَکَ لِضَرَبتُ عُنُقَکَ، انطَلِقوا بِهِ إلَی السِّجنِ، فَانطَلَقوا بِهِ إلَی [السِّجنِ] (7) فَحُبِسَ فیهِ، فَلَم یَزَل فِی السِّجنِ حَتّی قُتِلَ الحُسَینُ علیه السلام.

ثُمَّ إنَّ المُختارَ بَعَثَ إلی زائِدَهَ بنِ قُدامَهَ، فَسَأَلَهُ أن یَسیرَ إلی عَبدِ اللّهِ بنِ عُمَرَ

بِالمَدینَهِ، فَیَسأَلَهُ أن یَکتُبَ لَهُ إلی یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ، فَیَکتُبَ إلی عُبَیدِ اللّهِ بنَ زِیادٍ بِتَخلِیَهِ سَبیلِهِ، فَرَکِبَ زائِدَهُ إلی عَبدِ اللّهِ بنِ عُمَرَ، فَقَدِمَ عَلَیهِ فَبَلَّغَهُ رِسالَهَ المُختارِ، وعَلِمَت صَفِیَّهُ اختُ المُختارِ بِمَحبَسِ أخیها وهِیَ تَحتَ عَبدِ اللّهِ بنِ عُمَرَ فَبَکَت وجَزِعَت.

فَلَمّا رَأی ذلِکَ عَبدُ اللّهِ بنُ عُمَرَ، کَتَبَ مَعَ زائِدَهَ إلی یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ: أمّا بَعدُ، فَإِنَّ عُبَیدَ اللّهِ بنَ زِیادٍ حَبَسَ المُختارَ وهُوَ صِهری، و أنَا احِبُّ أن یُعافی ویُصلَحَ مِن حالِهِ، فَإِن رَأَیتَ رَحِمَنَا اللّهُ وإیّاکَ أن تَکتُبَ إلَی ابنِ زِیادٍ فَتَأمُرَهُ بِتَخلِیَتِهِ، فَعَلتَ، وَالسَّلامُ عَلَیکَ.

فَمَضی زائِدَهُ عَلی رَواحِلِهِ بِالکِتابِ حَتّی قَدِمَ بِهِ عَلی یَزیدَ بِالشّامِ، فَلَمّا قَرَأَهُ ضَحِکَ، ثُمَّ قالَ: یُشَفَّعُ أبو عَبدِ الرَّحمنِ و أهلُ ذلِکَ هُوَ.

فَکَتَبَ لَهُ إلَی ابنِ زِیادٍ: أمّا بَعدُ، فَخَلِّ سَبیلَ المُختارِ بنِ أبی عُبَیدٍ حینَ تَنظُرُ فی کِتابی، وَالسَّلامُ عَلَیکَ.

فَأَقبَلَ بِهِ زائِدَهُ حَتّی دَفَعَهُ، فَدَعَا ابنُ زِیادٍ بِالمُختارِ فَأَخرَجَهُ، ثُمَّ قالَ لَهُ: قَد أجَّلتُکَ ثَلاثا، فَإِن أدرَکتُکَ بِالکوفَهِ بَعدَها قَد بَرِئَت مِنکَ الذِّمَّهُ. فَخَرَجَ إلی رَحلِهِ.

وقالَ ابنُ زِیادٍ: وَاللّهِ لَقَدِ اجتَرَأَ عَلَیَّ زائِدَهُ حینَ یَرحَلُ إلی أمیرِ المُؤمِنینَ حَتّی یَأتِیَنی بِالکِتابِ فی تَخلِیَهِ رَجُلٍ قَد کانَ مِن شَأنی أن اطیلَ حَبسَهُ! عَلَیَّ بِهِ. فَمَرَّ بِهِ عَمرُو بنُ نافِعٍ أبو عُثمانَ کاتِبٌ لِابنِ زِیادٍ وهُوَ یُطلَبُ، وقالَ لَهُ: النَّجاءَ بِنَفسِکَ، وَاذکُرها یَدا لی عِندَکَ.

قالَ: فَخَرَجَ زائِدَهُ فَتَواری یَومَهُ ذلِکَ، ثُمَّ إنَّهُ خَرَجَ فی اناسٍ مِن قَومِهِ حَتّی أتَی

القَعقاعَ بنَ شَورٍ الذُّهلِیَّ، ومُسلِمَ بنَ عَمرٍو الباهِلِیَّ، فَأَخَذا لَهُ مِنِ ابنِ زِیادٍ الأَمانَ. (8)

1- تاریخ الطبری: ج 5 ص 379.
2- هکذا فی المصدر، بالحاء المهمله، وقد مرّ أنّه «صَلخَب» بالخاء المعجمه.
3- أنساب الأشراف: ج 2 ص 341.
4- المختار بن أبی عبید بن مسعود الثقفی أبو إسحاق. ولد عام الهجره، ولیست له صحبه مع النبی صلی الله علیه و آله ولا روایه عنه. کان معدوداً فی أهل الفضل و الخیر إلی أن خرج یطلب بثأر الحسین علیه السلام واجتمع علیه کثیر من الشیعه بالکوفه فغلب علیها وطلب قتله الحسین علیه السلام فقتلهم.(قیل إنّه کان رسول محمّد ابن الحنفیّه فی طلب الثأر) التحق به إبراهیم بن الأشتر فی جیش، فقَتَل ابن زیاد و غیره، ولذلک أحبّه کثیر من المسلمین، و أبلی فی ذلک بلاءً حسناً. وکان یرسل المال إلی ابن عبّاس وابن الحنفیّه و ... فیقبلونه منه، و کان ابن عمر زوج اخته. سار إلیه مصعب بن الزبیر من البصره فی جمع کثیر من أهل الکوفه و البصره، فقتله، و ذلک فی سنه 67 أو 77 ه. و اختلفت أقوال أعلام الفریقین فی شأنه و شأن مذهبه و قیامه، بعد أن اتّفقوا علی حسن حاله قبل القیام. و رویت فیه أخبار مختلفه لابدّ من دراستها فی قسم الثورات بعد قتل الحسین علیه السلام(راجع: الاستیعاب: ج 4 ص 26 و اسد الغابه: ج 5 ص 122 و الإصابه: ج 6 ص 275 و لسان المیزان: ج 6 ص 6 و رجال الکشّی: ج 1 ص 340 و رجال ابن داوود: ص 277 و ص 293 و خلاصه الأقوال: ص 276 و قاموس الرجال: ج 10 ص 6 و معجم رجال الحدیث: ج 18 ص 94).
5- خُطَرْنیَه: ناحیه من نواحی بابل العراق(معجم البلدان: ج 2 ص 378).
6- الشَّتْرُ: قطع الجَفن الأسفل(النهایه: ج 2 ص 443 «شتر»).
7- ما بین المعقوفین سقط من المصدر، و أثبتناه من تاریخ دمشق.
8- تاریخ الطبری: ج 5 ص 569، تاریخ دمشق: ج 18 ص 295 وراجع: ذوب النضّار: ص 68.


1286. تاریخ الطبری به نقل از عون بن ابی جُحَیفه: عُماره بن صَلخَب ازدی که تصمیم داشت برای یاری کردن مسلم، نزد او برود را بیرون آوردند و نزد عبید اللّه بردند. عبید اللّه به وی گفت: از کدام قبیله ای؟ گفت: از قبیله ازد. گفت: او را به میان قومش ببرید.

وی، آن جا در میان قومش گردن زده شد.

1287. أنساب الأشراف: عُماره بن صَلحَب (1) ازْدی که تصمیم داشت مسلم را یاری کند به وسیله اصحاب ابن زیاد، دستگیر شد. او را نزد ابن زیاد آوردند. وی دستور داد تا گردنش در میان قبیله ازد، زده شود و سرش را به همراه سرهای مسلم و هانی برای یزید بن معاویه فرستاد. فرستاده ابن زیاد، با این سرها، هانی بن ابی حَیّه وادِعی از قبیله هَمْدان بود.

5/ 5 دستگیری مختار

5/ 5 دستگیری مختار (2)

1288. تاریخ الطبری به نقل از ابو مخنف: نضر بن صالح، برایم گفت: ... تا این که زمان

حسین علیه السلام فرا رسید. حسین علیه السلام، مسلم بن عقیل را به کوفه فرستاد. وی در خانه مختار که امروزه خانه سَلْم بن مُسَیَّب است، فرود آمد. مختار بن ابی عُبَید، به همراه کوفیان با مسلم، بیعت کرد و برایش خیرخواهی نمود و فرمان برداران خود را به سوی مسلم، فرا خواند. روزی که پسر عقیل قیام کرد، مختار در قریه ای در منطقه خُطَرنیه (3) به نام لقفا بود.

به هنگام ظهر به وی خبر رسید که مسلم در کوفه، قیام کرده است. قیام مسلم با وعده قبلی با یارانش نبود؛ بلکه وقتی خبر کتک خوردن و زندانی شدن هانی بن عروه مرادی به وی رسید، قیام کرد. مختار به همراه دوستان و هم پیمانانش حرکت کرد و پس از غروب به باب الفیلِ کوفه رسید. عبید اللّه بن زیاد، برای عمرو بن حُرَیث، پرچمی را برافراشته بود تا مردم را گرد آورد و دستور داده بود در مسجد بنشیند.

وقتی مختار به باب الفیل رسید، هانی بن ابی حیّه وادِعی از کنار او رد شد. به مختار گفت: چرا این جا ایستاده ای؟ نه با مردمی و نه در خانه خود؟

گفت: رأیم به خاطر خطای بزرگ شما، مشتبه شده است.

هانی به وی گفت: به خدا سوگند که گمان می کنم خود را به کشتن دهی.

آن گاه بر عمرو بن حُرَیث وارد شد و جریانِ گفتگویش را با مختار، برایش باز گفت.

نصر بن صالح، از عبد الرحمن بن ابی عُمَیرِ ثقفی برایم نقل کرد: نزد عمرو بن حُرَیث نشسته بودم که هانی بن ابی حیّه، این سخن مختار را برایش نقل کرد. عمرو به من گفت: برخیز و نزد پسرعمویت [مختار] برو و به وی خبر بده که رئیس(عبید اللّه) نمی داند او کجاست. پس بهانه ای به دست وی نده.

برخاستم که نزد او بروم، که زائده بن قُدامه بن مسعود برخاست و به عمرو گفت: نزد امیر می آید، مشروط بر آن که در امان باشد!

عمرو بن حُرَیث گفت: از جانب من، در امان است و اگر گزارش کارهایش نزد امیر عبید اللّه برود، من در آن جا شهادت می دهم و وی را به نیکوترین صورت، شفاعت می کنم.

زائد بن قُدامه به او گفت: اگر خدا بخواهد، با این اوصاف، جز خیر، پیش نخواهد آمد.

عبد الرحمن گفت: من به همراه زائده، نزد مختار رفتم و سخن ابن ابی حیّه و سخن عمرو بن حُرَیث را برایش نقل کردیم و او را به خداوند، سوگند دادیم که بهانه ای به دست ندهد.

مختار، نزد پسر حُرَیث آمد و بر او سلام کرد و تا صبح، زیر پرچم وی نشست. مسئله مختار و رفتارش، در میان مردم، مورد گفتگو قرار گرفت. عُماره بن عُقبه بن ابی مُعَیط، نزد عبید اللّه بن زیاد رفت و جریان را برایش تعریف کرد. چون آفتاب بالا آمد، درِ قصر عبید اللّه بن زیاد گشوده شد و به مردم، اجازه ورود داد.

مختار هم به همراه مردم، داخل شد. عبید اللّه، او را فرا خواند و به وی گفت: تو با جمعیّت آمده ای تا پسر عقیل را یاری کنی؟

مختار به وی گفت: چنین نکردم. من زیر پرچم عمرو بن حُرَیث رفتم و شب را تا صبح، نزد او گذراندم.

عمرو به عبید اللّه گفت: راست می گوید. خداوند، توفیقت دهد!

[عبدالرحمان] گفت: عبید اللّه، چوب را برداشت و به صورت مختار زد که به چشمش اصابت نمود و پلک پایینش را پاره کرد و گفت: برایت بس است. اگر گواهی عمرو نبود، گردنت را می زدم. او را به زندان ببرید.

او را به زندان بردند و زندانی شد. پیوسته در زندان بود تا حسین علیه السلام به شهادت رسید.

سپس مختار، کسی را نزد زائده بن قُدامه فرستاد و از او خواست که به مدینه نزد

عبد اللّه بن عمر برود و از او بخواهد نامه ای برای یزید بن معاویه بنویسد و یزید هم برای عبید اللّه بن زیاد بنویسد تا او را آزاد کند.

زائده نزد عبد اللّه بن عمر رفت و پیغام مختار را به وی رساند. صفیّه، خواهر مختار و همسر عبد اللّه بن عمر، از زندانی بودن برادرش باخبر شد و گریه کرد و بی تابی نمود. وقتی عبد اللّه بن عمر، اوضاع را چنین دید، نامه ای به همراه زائده برای یزید بن معاویه فرستاد: «امّا بعد، به راستی که عبید اللّه بن زیاد، مختار را که برادرِ همسر من است زندانی کرده است. دوست دارم که بخشیده شود و کارش اصلاح گردد. اگر صلاح می دانی خداوند، ما و شما را رحمت کند، برای ابن زیاد بنویس و دستور بده او را آزاد کند. والسّلام علیک!».

زائده، با همان مَرکب و توشه با نامه در شام به نزد یزید رفت. یزید، وقتی نامه را خواند، خندید و آن گاه گفت: شفاعت ابو عبد الرحمن(عبد اللّه بن عمر) پذیرفته می شود و او شایسته این [شفاعت] است.

پس نامه ای برای ابن زیاد نوشت: «امّا بعد، وقتی نامه ام را خواندی، مختار بن ابی عُبَید را آزاد کن. والسّلام علیک!».

زائده، نامه را برای ابن زیاد آورد. ابن زیاد، مختار را خواست و او را از زندان بیرون آورد و به وی گفت: سه روز به تو مهلت می دهم. اگر پس از سه روز، تو را در کوفه دیدم، دیگر تعهّدی نسبت به تو ندارم. مختار هم به روستایش رفت.

ابن زیاد گفت: زائده، بر من جسارت کرده که نزد امیر مؤمنان(یزید) رفته و برای آزادی کسی که می خواستم زندانی اش طولانی شود، نامه آورده است. او را نزد من آورید.

در جستجوی زائده بودند که ابو عثمان عمرو بن نافع(کاتب ابن زیاد)، او را دید و گفت: خودت را نجات بده و این کار را احسان من به خود، حساب کن.

زائده، همان روز از کوفه خارج شد و فرار کرد و سپس با گروهی از خویشانش

نزد قَعقاع بن شَور ذُهْلی و مسلم بن عمرو باهلی باز گشتند وآن دو از ابن زیاد برایش امان گرفتند.

1- صحیح، صَلخَب است. م.
2- مختار بن ابی عُبَید بن مسعود ثقفی که کنیه اش ابو اسحاق است، در سال هجرت به دنیا آمد. او پیامبر صلی الله علیه و آله را ندید و از ایشان روایتی ندارد. وی از صاحبان فضیلت و نیکوکار به شمار می رفت، تا این که برای خونخواهی امام حسین علیه السلام قیام کرد و گروه بسیاری از شیعیان کوفه، نزد او اجتماع کردند و او بر کوفه مسلّط شد و قاتلان حسین علیه السلام را به چنگ آورد و آنان را کشت. گفته اند او نماینده محمّد بن حنفیّه در خونخواهی بوده است. ابراهیم بن اشتر به همراه لشکری به وی ملحق شد و ابن زیاد و گروهی دیگر را کشت. بدین جهت، بسیاری از مسلمانان، او را دوست دارند. وی در این راه، امتحان های خوبی داد. او برای ابن عبّاس و ابن حنفیّه و ... پول می فرستاد و آنان می پذیرفتند. خواهر مختار، همسر ابن عمر بود. مُصعَب بن زبیر، از بصره به همراه گروه بسیاری از اهل کوفه و بصره به سمت او حرکت کرد و مختار را در سال 67 ق، کشت.ددیدگاه شخصیت های شیعه و اهل سنّت در باره او و عقیده اش و قیامش، گوناگون است. البتّه همه اتّفاق دارند که پیش از قیام، دارای حُسنِ حال بوده است. در باره او، اخبار گوناگونی نقل شده است که آنها را باید در بخش «قیام های پس از شهادت امام حسین علیه السلام» مطالعه و بررسی کرد.
3- منطقه ای از نواحی بابِل در عراق.



1289. تاریخ الیعقوبی: کانَ المُختارُ بنُ أبی عُبَیدٍ الثَّقَفِیُّ أقبَلَ فی جَماعَهٍ عَلَیهِمُ السِّلاحُ، یُریدونَ نَصرَ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام، فَأَخَذَهُ عُبَیدُ اللّهِ بنُ زِیادٍ فَحَبَسَهُ، وضَرَبَهُ بِالقَضیبِ، حَتّی شَتَرَ عَینَهُ. (1)

راجع: ج 9 ص 26(القسم العاشر/ المدخل/ ثوره أهل الکوفه بقیاده المختار).

5/ 6 اعتِقالُ عَبدِ اللّهِ بنِ الحارِثِ

1290. تاریخ الطبری عن عیسی بن یزید الکنانیّ: لَمّا جاءَ کِتابُ یَزیدَ إلی عُبَیدِ اللّهِ بنِ زِیادٍ، انتَخَبَ مِن أهلِ البَصرَهِ خَمسَمِئَهٍ، فیهِم عَبدُ اللّهِ بنُ الحارِثِ بنُ نَوفَلٍ، وشَریکُ بنُ الأَعوَرِ وکانَ شیعَهً لِعَلِیٍّ فَکانَ أوَّلَ مَن سَقَطَ بِالنّاس شَریکٌ، فَیُقالُ: إنَّهُ تَساقَطَ غَمرَهً ومَعَهُ ناسٌ، ثُمَّ سَقَطَ عَبدُ اللّهِ بنُ الحارِثِ وسَقَطَ مَعَهُ ناسٌ، ورَجَوا أن یَلوِیَ عَلَیهِم عُبَیدُ اللّهِ ویَسبِقَهُ الحُسَینُ علیه السلام إلَی الکوفَهِ. (2)

1291. تاریخ الطبری عن عیسی بن یزید: إنَّ المُختارَ بنَ أبی عُبَیدٍ، و عَبدَ اللّهِ بنَ الحارِثِ بنِ نَوفَلٍ، کانا خَرَجا مَعَ مُسلِمٍ، خَرَجَ المُختارُ بِرایَهٍ خَضراءَ، وخَرَجَ عَبدُ اللّهِ بِرایَهٍ حَمراءَ وعَلَیهِ ثِیابٌ حُمرٌ ... و إنَّ عُبَیدَ اللّهِ أمَرَ أن یُطلَبَ المُختارُ وعَبدُ اللّهِ بنُ

الحارِثِ، وجَعَلَ فیهِما جُعلًا (3)، فَاتِیَ بِهِما فَحُبِسا. (4)

1- تاریخ الیعقوبی: ج 2 ص 258.
2- تاریخ الطبری: ج 5 ص 359.
3- الجُعْلُ: الأجر(المصباح المنیر: ص 102 «جعل»).
4- تاریخ الطبری: ج 5 ص 381 و راجع: البدایه والنهایه: ج 8 ص 154.


1289. تاریخ الیعقوبی: مختار بن ابی عُبَید ثقفی، به همراه جمعی که با خود سلاح داشتند، آمدند و می خواستند حسین بن علی علیه السلام را یاری کنند. عبید اللّه بن زیاد، او را گرفت و زندان کرد و او را با چوب زد و پلک چشمش بریده شد.

ر. ک: ج 9 ص 27(بخش دهم/ درآمد/ قیام کوفیان به رهبری مختار)

5/ 6 دستگیری عبد اللّه بن حارث

اشاره

1290. تاریخ الطبری به نقل از عیسی بن یزید کِنانی: وقتی نامه یزید به عبید اللّه رسید، از مردم بصره، پانصد نفر را انتخاب کرد که در میان آنها، عبد اللّه بن حارث بن نَوفَل و شَریک بن اعوَر که از شیعیان علی علیه السلام بود بودند. نخستین کسی که در راه، عقب افتاد، شریک بود. گفته شده: او به خاطر عطش، عقب افتاد و گروهی نیز همراه او بودند.

پس از وی، عبد اللّه بن حارث، از راه، باز ماند و گروهی با وی از راه ماندند. آنان امیدوار بودند که عبید اللّه، به خاطر آنان برگردد و حسین علیه السلام زودتر به کوفه برسد.

1291. تاریخ الطبری به نقل از عیسی بن یزید: مختار بن ابی عُبَید و عبد اللّه بن حارث بن نَوفَل، به همراه مسلم، قیام کردند. مختار با پرچمی سبز و عبد اللّه با پرچمی قرمز و لباسِ قرمزی که بر تن داشت، قیام کردند .... عبید اللّه، دستور داد تا مختار و عبد اللّه بن حارث را دستگیر کنند و برای دستگیری آنها، جایزه تعیین کرد. آن دو، دستگیر و زندانی شدند.



1292. أنساب الأشراف: ومِن وُلدِ نَوفَلٍ، عَبدُ اللّهِ بنُ الحارِثِ بنِ نَوفَلِ بنِ الحارِثِ بنِ عَبدِ المُطَّلِبِ وهُوَ بَبَّهُ، وإنَّما سُمّیَ بَبَّهَ؛ لِأَنَّ امَّهُ هِندُ بِنتُ أبی سُفیانَ بنِ حَربٍ، وامُّها امُّ عَمرٍو ابنَهُ أبی عَمرِو بنِ امَیَّهَ، وکانَت تُزَفِّنُهُ صَغیرا أی تُرَقِّصُهُ فَتَقولُ:

لَانکِحَنَّ بَبَّه جارِیهً خِدَبَّه (1)

عَظیمَهً کَالقُبَّه إذا بَدَت فی نقبَه

تَمشُطُ رَأسَ لُعبَه تَجُبُّ (2) أهلَ الکَعبَه

کَریمَهً فِی النَّسبَه

وکانَ مِمَّن سَفَرَ بَینَ الحَسَنِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام وبَینَ مُعاوِیَهَ فِی الصُّلحِ، ونَزَلَ مَعَ أبیهِ بِالبَصرَهِ، وکانَ سَأَلَ مُعاوِیَهَ تَولِیَتَهُ، فَقالَ: لامٌ ألِفٌ، یَعنی: لا، ووَلّاهُ عُبَیدُ اللّهِ بنُ زِیادٍ أمرَ مَدینَهِ الرِّزقِ، وإعطاءِ النّاسِ، وحَبَسَهُ ابنُ زِیادٍ ثُمَّ خَلّی سَبیلَهُ. (3)

1293. اسد الغابه: عَبدُ اللّهِ بنُ الحارِثِ بنِ نَوفَلِ بنِ الحارِثِ بنِ عَبدِ المُطَّلِبِ بنِ هاشِمٍ القُرَشِیُّ الهاشِمِیُّ، لَهُ وَلِأَبیهِ صُحبَهٌ، وقیلَ: إنَّ لَهُ إدراکا ولِأَبیهِ صُحبَهً، وامُّهُ هِندُ بنتُ

أبی سُفیانَ بنِ حَربِ بنِ امَیَّهَ.

وُلِدَ قَبلَ وَفاهِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بِسَنَتَینِ، واتِیَ بِهِ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَحَنَّکَهُ ودَعا لَهُ. یُکنی أبا مُحَمَّدٍ، وقیلَ: أبا إسحاقَ، ویُلَقَّبُ بَبَّهَ، وإنَّما لُقِّبَ بَبَّهَ لِأَنَّ امَّهُ کانَت تُرَقِّصُهُ وهُوَ طِفلٌ وتَقولُ:

لَانکِحَنَّ بَبَّه جارِیَهً خِدَبَّه

مُکرَمهً مُحَبَّه تَجُبُّ أهلَ الکَعبَه

وهُوَ الَّذِی اتَّفَقَ عَلَیهِ أهلُ البَصرَهِ عِندَ مَوتِ یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ، حَتّی یَتَّفِقَ النّاسُ عَلی إمامٍ، وإنَّما فَعَلوا ذلِکَ لِأَنَّ أباهُ مِن بَنی هاشِمٍ، وامَّهُ مِن بَنی امَیَّهَ، فَقالوا: مَن وَلِیَ الأَمرَ رضِیَ بِهِ.

وسَکَنَ البَصرَهَ، وماتَ بِعُمانَ سَنَهَ أربَعٍ وثَمانینَ، لِأَنَّهُ کانَ مَعَ ابنِ الأَشعَثِ لَمّا خَلَعَ الحَجّاجَ وقاتَلَهُ، فَلَمَّا انهَزَمَ ابنُ الأَشعَثِ، هَرَبَ عَبدُ اللّهِ إلی عُمانَ فَماتَ بِها. (4)

1- رجلٌ خِدَبٌّ، أی ضخم، وجاریه خِدَبّه(لسان العرب: ج 1 ص 346 «خدب»).
2- الجَبُّ: القطع(النهایه: ج 1 ص 233 «جبب»).
3- أنساب الأشراف: ج 4 ص 402 وراجع: الطبقات الکبری: ج 4 ص 56 و تاریخ دمشق: ج 27 ص 318.
4- اسد الغابه: ج 3 ص 208، الاستیعاب: ج 3 ص 21، تاریخ دمشق: ج 27 ص 323 کلاهما نحوه.


1292. أنساب الأشراف: از فرزندان نَوفَل، عبد اللّه بن حارث بن نوفل بن حارث بن عبد المطّلب است که نامش بَبّه است. او بَبّه نامیده شد؛ چون مادرش هند، دختر ابو سفیان بن حرب بود و مادر هند، امّ عمرو، دختر ابو عمرو بن امیّه بود. مادرش او را در کودکی می رقصاند و این شعر را می خواند:

بَبّه را داماد می کنم و زنی دُرُشت برایش می گیرم؛

زنی که مانند گنبد، بزرگ باشد

هنگامی که در جمع مردمِ با اصل و نَسَب، حاضر می شود؛

زنی که سرِ عروسکِ خود را شانه می زند

و در زیبایی، سرآمدِ مردم مکّه است؛

زنی که نَسَبی کریم دارد.

او از کسانی بود که برای برقراری صلح میان حسن بن علی علیه السلام و معاویه، سفر کرد و به همراه پدرش در بصره فرود آمد. او از معاویه خواست که حکومت بصره را به وی بسپارد؛ ولی معاویه گفت: لام و الف یعنی نه!

عبید اللّه بن زیاد، کارِ توزیع ارزاق و مقرّریِ مردم [از بیت المال] را به وی سپرد و [یک بار] نیز او را زندانی کرد وسپس آزاد ساخت.

1293. اسد الغابه: عبد اللّه بن حارث بن نَوفَل بن حارث بن عبد المطّلب بن هاشم قُرَشی هاشمی. او و پدرش صحابی پیامبر صلی الله علیه و آله بودند. گفته اند که او پیامبر صلی الله علیه و آله را درک کرد؛ ولی پدرش صحابی بود. مادرش هند، دختر ابو سفیان بن حرب بن امیّه بود.

او دو سال قبل از وفات پیامبر صلی الله علیه و آله به دنیا آمد. او را نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آوردند. پیامبر صلی الله علیه و آله چیزی به کام کودک گذاشت و برایش دعا کرد. کُنیه اش ابو محمّد است و برخی گفته اند: ابو اسحاق. لقب وی، بَبّه است و لقب بَبَّه، از آن رو به وی داده شد که مادرش در کودکی او را می رقصاند و برایش می خواند:

بَبّه را داماد می کنم

و زنی دُرُشت برایش می گیرم؛

زنی بزرگوار و دوست داشتنی

که در زیبایی، سرآمدِ اهل مکّه باشد.

او کسی است که مردم بصره پس از مرگ یزید بن معاویه، بر [حکمرانی] او [در بصره] اتّفاق کردند تا پیشوایی انتخاب کرده باشند. مردم بصره، چنین کردند؛ زیرا پدرش از بنی هاشم و مادرش از بنی امیّه بود. گفتند: هر کس به حکومت رسد، به حکومت وی [بر بصره] رضایت می دهد.

او در بصره ساکن شد و به سال 84 [هجری]، در عُمان در گذشت؛ چون او آن هنگام که حَجّاج را خلع کرد و با وی به جنگ پرداخت، با ابن اشعث بود. وقتی ابن اشعث شکست خورد، عبد اللّه به عُمان گریخت و در آن جا درگذشت.



1294. الإصابه عن یعقوب بن شیبه: کانَ [عَبدُ اللّهِ بنُ الحارِثِ] ثِقَهً ظاهِرَ الصَّلاحِ، ولَهُ رِضیً فِی العامَّهِ. ولَمّا ماتَ یَزیدُ بنُ مُعاوِیَهَ، وهَرَبَ عُبَیدُاللّهِ (1) بنُ زِیادٍ عامِلُهُ عَلَی العِراقَینِ، رَضِیَ أهلُ البَصرَهِ بِعَبدِ اللّهِ بنِ الحارِثِ هذا.

وذَکَرَ البَغَوِیُّ فی تَرجَمَتِهِ: أنَّهُ وَلِیَ البَصرَهَ لِابنِ الزُّبَیرِ، وکانَت وَفاتُهُ بِعُمانَ سَنَهَ

أربَعٍ وثَمانینَ؛ قالَهُ ابنُ سَعدٍ، وقالَ ابنُ حَبّانَ فِی «الثِّقاتِ»: ماتَ بِالأَبواءِ (2)، قَتَلَتهُ السَّمومُ سَنَهَ تِسعٍ وسَبعینَ.

وقالَ غَیرُهُ: إنَّ الَّذی ماتَ بِالسَّمومِ إنَّما هُوَ وَلَدُهُ [عَبدُ اللّهِ بنُ] (3) عَبدِ اللّهِ بنِ الحارِثِ. (4)

1- فی المصدر: «عبداللّه»، وهو تصحیف.
2- الأبواء قریه من أعمال الفُرع من المدینه، بینها وبین الجحفه ثلاثه وعشرون میلًا، وفی الأبواء قبرُ آمنه بنت وهب امّ النبیّ صلی الله علیه و آله(معجم البلدان: ج 1 ص 79) وراجع: الخریطه رقم 3 فی آخر مجلّد 5.
3- ما بین المعقوفین أثبتناه من هامش المصدر.
4- الإصابه: ج 5 ص 9 و راجع: أنساب الأشراف: ج 4 ص 405.


1294. الإصابه به نقل از یعقوب بن شَیبه: عبد اللّه بن حارث، ثقه و ظاهر الصلاح بود و نزد عموم مردم، مقبولیت داشت. وقتی یزید بن معاویه در گذشت و عبید اللّه بن زیاد، کارگزار او در بصره و کوفه، گریخت، مردم بصره به حکومت عبد اللّه بن حارث، رضایت دادند.

بَغَوی، در شرح حال وی آورده است: او از طرف ابن زبیر، حکومت بصره را بر عهده گرفت. مرگ او در سال 84 [هجری] در عُمان بود. محمّد بن سعد این مطلب را گفته است.

و لکن ابن حِبّان، در کتاب الثقات نوشته است: او در ابوا، (1) با سَم در سال 79 [هجری] در گذشت.

دیگران گفته اند: آن که با سم کشته شد، فرزندش عبد اللّه بن عبد اللّه بن حارث بود.

1- ابوا، روستایی در منطقه فُرع مدینه است که تا جُحفه، بیست و سه میل فاصله دارد و قبر آمنه بنت وهب، مادر پیامبر صلی الله علیه و آله، در آن جاست(ر. ک: نقشه شماره 3 در پایان جلد 5).